Trước cách mạng tháng 8/1945, xã Xuân Phú là 2 Mường Quỳ Trung và Tiên Bạn thuộc xã Thọ Xương. Tháng 4/1954 theo chủ trương của Trung ương, của Tỉnh ủy, Ủy ban kháng chiến hành chính Tỉnh Thanh Hóa về việc điều chỉnh lại địa giới hành chính cấp xã. Huyện Thọ Xuân có chủ trương tách 2 Mường Quỳ Trung và Tiên bạn của Thọ Xương  để thành lập xã mới là tên là Xuân Phú. Tên xã Xuân Phú trên bản đồ địa giới hành chính có từ đây và giữ nguyên cho đến tận ngày nay.

Thực hiện nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội trên quê hương miền Bắc, Tháng 3 năm 1963, căn cứ Nghị quyết của Thường vụ Tỉnh ủy về “Cuộc vận động đồng bào miền xuôi tham gia phát triển kinh tế miền núi”, Xuân Phú đã tiếp nhận 75 hộ từ Xuân Khánh lên xây dựng kinh tế mới. Chi ủy xã đã chỉ đạo sắp xếp, tổ chức nơi định cư, giúp đỡ khai hoang, lập làng mới, đồng thời chủ trương thành lập hợp tác xã khai hoang Xuân Lập. Như vậy, tính đến thời điểm năm 1963, ở Xuân Phú có 8 hợp tác xã nông nghiệp, 1 hợp tác xã mua bán, 1 tín dụng.

Tháng 12 năm 1979 thực hiện chủ trương của Bộ quốc phòng về việc chuyển cư, để lấy đất để mở rộng sân bay Sao Vàng. Xuân Phú tiếp nhận 26 hộ dân, gồm 109 khẩu, trong đó có 5 đảng viên từ xã Thọ Lâm chuyển lên sinh sống và làm việc tại làng mới nay là thôn Cửa trát.

Từ ngày 01 tháng 01 năm 2010 xã tiếp nhận thêm Thôn 12 và Thôn Đội 3 thôn 11 chuyển từ Nông Trường Sao Vàng về đưa tổng số thôn trong xã lên 13 thôn.

Năm 2018, thực hiện chủ trương của Đảng và các quy định của Nhà nước xã Xuân Phú đã tiến hành sáp thôn Đồng Luồng và thôn Đồng Tro thành thôn Đồng Luồng theo Quyết định số 3110/QĐ-UBND ngày 17/8/2018 của Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa. Hiện nay, xã có Bàn Lai, Cửa Trát, Thôn 12, Đồng Cốc, Đá Dựng, Đồng Luồng, Hố Dăm, Đội 3, Làng Bài, Làng Sung, Ba Ngọc, Làng Pheo.

 Để kịp thời kiện toàn bộ máy tổ chức Đảng, chính quyền mới. Ngày 28/4/1954, Đại hội Chi bộ xã Xuân Phú lần thứ I, nhiệm kỳ 1954 - 1955 được tiến hành, tham dự Đại hội có 5 đảng viên trong toàn xã; đồng thời bộ máy đảng, chính quyền, các tổ chức đoàn thể của xã được thành lập và chính thức đi vào hoạt động. Tháng 4 năm 1965, Đại hội Đảng bộ xã Xuân Phú lần thứ I, nhiệm kỳ 1965-1966 được tổ chức tại gia đình ông Lê Văn Ny ở làng Đồng Lách. Tham dự Đại hội có 48 đảng viên trong toàn Đảng bộ.  

Từ lúc thành lập chi bộ với 5 đảng viên đến nay toàn đảng bộ có 18 chi bộ gồm 12 chi bộ thôn và 3 chi bộ trường học, 1 chi bộ Trạm y tế, 1 chi bộ Công an, 01 chi bộ quân sự với 272 đảng viên.

Ngay sau khi được thành lập, Chi bộ Đảng của xã đã đề ra nhiều chủ trương, giải pháp vận động quần chúng tham gia các phong trào thi đua yêu nước; đồng thời xây dựng, bảo vệ hậu phương vững chắc, đóng góp sức người, sức của cho công cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ và bảo vệ Tổ quốc. Trong kháng chiến chống Mỹ xã Xuân Phú đã góp hàng ngàn tấn lương thực, thực phẩm; có hàng trăm người lên đường làm nhiệm vụ, chiến đấu giành lại độc lập tự do cho Tổ quốc; 51 người con ưu tú đã hi sinh vì độc lập tự do của tổ quốc, vì bình yên của xóm làng; có 02 bà mẹ được nhà nước phong tặng và truy tặng danh hiệu vinh dự “mẹ Việt Nam anh hùng”; 33 thương, bệnh binh và 05  người nhiễm chất độc hóa học DIOXIN cùng với hàng nghìn thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu. Những đóng góp sức người, sức của của xã nhà cho tiền tuyến đã góp phần cùng cả nước giành thắng lợi lịch sử mùa Xuân năm 1975, hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, bước vào công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, xã Xuân Phú gặp nhiều khó khăn, thách thức, bởi xã có xuất phát điểm thấp, cơ sở hạ tầng thiếu, nghèo nàn, lạc hậu, trình độ dân trí không đồng đều, đời sống của Nhân dân còn nhiều thiếu thốn. Đây là nỗi trăn trở của cấp ủy, chính quyền phải làm thế nào để bứt phá đưa xã nhà vươn lên. Với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời của Huyện ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân huyện; sự tạo điều kiện của các phòng, ban, ngành và nỗ lực phấn đấu, quyết tâm cao của cấp ủy, chính quyền địa phương, đặc biệt là sự đoàn kết, năng động, sáng tạo, chung sức đồng lòng của các tầng lớp Nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp... xã Xuân Phú đã đổi mới, sáng tạo trong phương thức lãnh, chỉ đạo, quyết liệt, tháo gỡ những khó khăn, quyết tâm phát huy nội lực để đạt được nhiều thành tựu quan trọng và khá toàn diện trên mọi mặt của đời sống xã hội. Năm 2018 xã toàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới và tiếp tục hoàn thiện, nâng cao các tiêu chí xây dựng Nông thôn mới, Nông thôn mới nâng cao.

Qua đánh giá tình hình phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị của xã Xuân Phú trong năm 2023 cho thấy: Kinh tế ổn định và có bước phát triển, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực; kết cấu hạ tầng được đầu tư xây dựng; đời sống của Nhân dân từng bước được cải thiện, thu nhập bình quân đầu người năm 2023 là 60 triệu đồng/người/năm, đạt 90% Nghị quyết đại hội nhiệm kỳ 2020-2025. Sản xuất nông nghiệp phát triển tốt, chuyển dịch cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện, tích cực ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và bảo vệ môi trường. Nhiều mô hình sản xuất có hiệu quả được khẳng định và đang được triển khai nhân rộng. Sản phẩm từ nông nghiệp của Xuân Phú dần khẳng định được giá trị, chất lượng trên thị trường. Thế mạnh chăn nuôi của xã đang được quan tâm phát triển theo hướng gia trại, gia trại...; Kết cấu hạ tầng được quan tâm đầu tư; hệ thống giao thông phát triển nhanh, tạo điều kiện kết nối liên thôn, liên xã, liên vùng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Diện mạo nông thôn, làng xóm ngày càng khang trang, sạch đẹp, có 9/12 thôn đạt chuẩn Nông thôn mới, 01 thôn đạt Nông thôn mới kiểu mẫu.

Văn hoá - xã hội được quan tâm; các dự án hạ tầng dịch vụ thương mại, thiết chế văn hóa thể thao đã và đang được đầu tư, 12/12 thôn có Nhà văn hóa, sân chơi thể thao. Hoạt động văn hóa, thông tin, thể thao, có nhiều đổi mới; các giá trị văn hóa truyền thống được giữ gìn và phát huy như múa Pồn Pông, đánh mảng, nhảy sạp, cồng chiêng.. . Đền Mường Tiên Bạn đựơc xếp hạng di tích cấp tỉnh; các tập tục lạc hậu, mê tín dị đoan cơ bản được xóa bỏ, ý thức chấp hành nếp sống văn minh của Nhân dân ngày càng được nâng lên.  12/12 thôn được công nhận danh hiệu “Làng Văn hóa”.

Chất lượng giáo dục toàn diện được nâng lên, công tác khuyến học, khuyến tài được quan tâm, tỉ lệ học sinh khá giỏi và thi đậu vào các trường đại học ngày càng nhiều; cả 3/3 trường đạt chuẩn Quốc gia, Trường Tiểu học đạt chuẩn Quốc gia mức độ 2.

 Lĩnh vực y tế được đầu tư, đảm bảo chăm sóc sức khỏe ban đầu cho Nhân dân, chủ động, quyết liệt trong công tác phòng chống dịch bệnh trên địa bàn, trẻ em suy dinh dưỡng ngày một giảm dần, xã được công nhân là “Xã chuẩn quốc gia về y tế”.

Chế độ chính sách, an sinh xã hội được đảm bảo; tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 2,17% năm 2021 (là năm đầu giai đoạn 2021 - 2025) xuống còn 1,34% năm 2024.

Nền quốc phòng toàn dân được xây dựng và củng cố gắn với thế trận an ninh Nhân dân vững chắc. An ninh chính trị ổn định, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo.

Công tác xây dựng Đảng được tăng cường; công tác quản lý, điều hành của chính quyền được đổi mới; ý thức tự giác, trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ của đội ngũ cán bộ, đảng viên, đặc biệt là lề lối, tác phong làm việc và thái độ phục vụ Nhân dân được nâng lên rõ rệt; công tác giáo dục chính trị, tư tưởng được chú trọng; việc kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật trong Đảng được triển khai nghiêm túc, góp phần giữ vững kỷ luật, kỷ cương của Đảng. Hằng năm có trên 80% chi bộ hoàn thành tốt nhiệm vụ trở lên. Hoạt động của HĐND, UBND, Uỷ ban MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội luôn đổi mới nội dung và phương thức chỉ đạo, điều hành, tập trung hướng về cơ sở, tuyên truyền, động viên Nhân dân hăng hái thi đua lao động sản xuất, thực hiện nếp sống văn minh và xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư.

Tự hào về chặng đường 70 năm xây dựng và phát triển, cán bộ, đảng viên và Nhân dân xã Xuân Phú tiếp tục đoàn kết vươn lên vượt qua mọi khó khăn, thử thách, ra sức thi đua thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ, mục tiêu mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã lần thứ XXII, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đã đề ra; góp phần cùng với Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong huyện hoàn thành mục tiêu đến năm 2025 là một trong 3 huyện dẫn đầu các phong trào thi đua của tỉnh, đến năm 2030 trở thành thị xã Thọ Xuân./.

Đài truyền thanh Xuân Phú